سندرم خود زشت پنداری

بیماری بادی دیسمورفیک (body-dysmorphic disorder یا BDD) یا سندرم خود‌‌زشت‌پنداری، اختلالی است که نگرانی افراطی فرد نسبت به اندام و اعضای بدن خود را نشان می‌دهد و باعث نقص در احساسات و عملکرد فرد می‌شود. دکتر مریم ملکی متخصص پوست و مو در این مقاله بیشتر توضیح می‌دهد.
اختلال خودزشت‌پنداری یا بد‌ریخت‌انگاری که گاهی اوقات به آن dysmorphophobia (دیس‌مورفوفوبیا) نیز گفته می‌شود یک اختلال روانی است که در آن فرد احساس می‌کند اندام او دارای نقصی است که باید آن را پنهان کند. این اختلال به صورت وسواس‌گونه‌ای در فرد وجود دارد. در اختلال خودزشت‌انگاری، ذهن فرد به طرز افراط‌گونه‌ای تصور می‌کند عیبی بزرگ در او وجود دارد که وجود داشتن این عیب در واقعیت به شدت به ایجاد اختلال در فرد دامن می‌زند.
شخص مبتلا به این اختلال خود را «زشت» می‌داند و معمولا از قرار گرفتن در معرض دید دیگران و رفتن به اجتماع خودداری می‌کند. این افراد به فکر جراحی زیبایی مثل زیبایی بینی، تزریق ژل، تزریق چربی و غیره هستند و فکر می‌کنند مشکلشان با انجام عمل‌های زیبایی حل می‌شود. تردیدی نیست تعداد زیادی از این جراحی‌ها از نظر طبی ضروری نیستند و عضوی کـه فرد از ظاهر آن ناراضی اسـت کاملا طبیعی و حتی گاهی از نظر دیگران بی‌عیب اسـت، اما خود فرد از آن ناراضی اسـت و تا آن را به تیغ جراح نسپارد از اشتغال دائمی ذهنی‌اش با این نقص رها نمی‌شود.

شکل 1 سندرم خودزشت‌پنداری

علل اختلال خودزشت‌انگاری

این اختلال که به علت‌های مختلفی همچون علل زیستی، ژنتیکی، روانی، اجتماعی و فرهنگی در افراد بروز می‌کند، می‌تواند از حوزه‌های دیگری چون درون‌گرایی، کمال‌گرایی، کودک‌آزاری، افزایش تصورات منفی درباره بدن و زیبایی خود نیز ناشی شود. ارزشمند شدن جذابیت در میان جوانان را می‌توان علت اصلی بروز این اختلال دانست. انتقادها و تمسخرهای پس از این عدم جذابیت که موج شرمساری فرد شده باعث می‌شود که فرد تمام نگاه‌ها و نظاره‌گری افراد را به صورت نگاه تحقیرآمیز برداشت کنند. عوامل دیگر شامل:

• تاثیرات چرخه قاعدگی: معمولا زنان در دوره قبل از شروع عادت ماهانه بیشترین نارضایتی را نسبت به ظاهر خود خواهند داشت.
• اشتباهات مغزی: حتی لاغرترین زنان هم ممکن است مقابل آینه خود را چاق ببینند که دلیل آن هم اشتباه مغز در تخمین اندازه بدن است. تحقیقات نشان می‌دهد مغز انسان می‌تواند اندازه بدن را تا دو سوم بزرگ‌تر و پهن‌تر از اندازه واقعی و قد را تا یک‌ سوم کوتاه‌تر از آن چه هست نشان دهد. پس مراقب اشتباهات مغز باشید.

شکل 2 اشتباهات مغزی و سندرم خودزشت‌پنداری

• افسردگی: طبق بررسی‌های به دست آمده کسانی که افسردگی دارند، میزان نارضایتی از ظاهرشان به بیشترین حد می‌رسد. در این مواقع زنان اندام خود را بزرگ‌تر از مواقع دیگر می‌بینند و حس می‌کنند خیلی زشت هستند.
• مجرد بودن: طبق بررسی‌های به دست آمده افرادی که ازدواج کرد‌ه‌اند دید مثبت‌‌تری نسبت به ظاهر و اندام خود دارند، اما برعکس افراد مجرد دید منفی درباره ظاهر خود دارند و فکر می‌کنند مجرد ماندن آن‌ها به این دلیل است.

شکل 3 علل اختلال خودزشت‌انگاری

تشخیص اختلال خودزشت‌انگاری

پنهان‌کاری و احساس شرمی که معمولا همراه اختلال بدشکلی بدن ایجاد می‌شود، تشخیص آن را دشوار می‌کند. بیشتر متخصصان توافق دارند که موارد بسیاری از این اختلال به درستی تشخیص داده نمی‌شوند. افراد مبتلا به آن معمولا خجالت کشیده و تمایلی به صحبت کردن در این رابطه با پزشک خود را ندارند. یک علامت هشدار برای پزشکان زمانی است که بیماران به طور مداوم در رابطه با جراحی پلاستیک برای یک نقص خاص در بدنشان پرس‌وجو می‌کنند.
طبق بررسی‌های به دست آمده بین ۱ تا ۲ درصد مردم دچار بیماری سندرم خودزشت‌پنداری هستند، با این حال شیوع آن ممکن اسـت بیشتر از این باشد چون مبتلایان طبق معمول خود را از چشم دیگران مخفی می‌کنند. آن‌ها مستقیما برای حل این مشکل مراجعه نمی‌کنند و در جاهای دیگر غیر از مطب روانشناس یا روانپزشک، بـه دنبال کمک هستند و اغلب به متخصصان پوست و جراحان زیبایی مراجعه می‌کنند. اختلال خودزشت‌انگاری از دسته اختلال‌هایی است که هر دو جنس زن و مرد را درگیر می‌کند. شروع این اختلال در اواخر دوران کودکی یا اوایل بزرگسالی اسـت، عموما باید نقطه آغاز و مبدا این ابتلا را در دوران نوجوانی جست‌وجو کرد، دقیقا جایی که فرد متوجه ظاهر و زیبایی خود شده و برای آن ارزش قائل می‌شود. بسیاری از افراد در دوران بلوغ دچار این نگرانی‌ها درباره ظاهر بدنی خود شده‌اند که به مرور این نگرانی‌ها رو به کاهش رفته است، اما آن دسته از نگرانی‌هایی که ماندگار است و به فرد آسیب می‌زند همان اختلال خودزشت‌انگاری محسوب می‌شود که موجب رنج فرد شده و زندگی او را مختل می‌کند. در نهایت آن چه که بیشترین بروز را در افراد دارد، بستگی به جنسیت آن‌ها نیز دارد چرا که زنان در حوزه توجه به ظواهر و اندام از مردان حساس‌تر بوده و این همان چیزی است که منجر به ایجاد اختلال در طیف سنی ۱۵ تا ۳۰ سالگی می‌شود.

آیا جراحی افراد خودزشت‌پندار آن‌ها را از این دغدغه خلاص می‌کند؟

افراد مبتلا به اختلال خودزشت‌انگاری BDD در صورت تشخیص این اختلال باید به پزشک روانشناس مراجعه کنند و تحت درمان حرفه‌ای قرار گیرند و عمل زیبایی یا سایر جراحی زیبایی در اغلب موارد کمکی به این افراد نخواهد کرد.
تعدادی از جراحی‌ها ممکن اسـت تحت تاثیر مد روز و فرهنگ رایج باشند، اما تردیدی نیست کـه مواردی از آن به علت اختلال خودزشت‌پنداری «Body Dysmorphic Disorder» اسـت، اختلالی کـه بیش از صد سال اسـت شناخته شده اما در سی سال اخیر در رده اختلالات روانپزشکی قرار گرفته و توجه پزشکان را جلب کرده اسـت. با این حال هنوز درباره آن شناخت کافی حتی در بین پزشکان وجود ندارد و در موارد زیادی تشخیص داده نمی‌شود. تخمین زده شده ۱۰ تا ۱۵ درصد مراجعه‌کنندگان بـه جراحان پلاستیک یا متخصصان پوست مبتلا بـه اختلال خودزشت‌پنداری هستند.

بعد از عمل برای این افراد چه اتفاقی می‌افتد؟

در بسیاری از افراد که دچار این اختلال هستند دیده شده بعد از عمل‌های زیبایی باز هم این افراد از چهره یا اندام خود راضی نیستند و حتی در مواردی عمل‌های زیبایی باعث تشدید بیماری این افراد شده و شما هم بارها شاید در رسانه‌ها افراد معتاد به عمل‌های زیبایی را دیده باشید. عموما یک جراح باید توانایی این را داشته باشد تا این بیماری را تشخیص دهد و از انجام عمل‌های زیبایی این افراد قبل از درمان و بهبود سلامت روانی خودداری کند.

علائم فرد مبتلا به اختلال خودزشت‌انگاری چیست؟

فرد مبتلا به اختلال خودزشت‌انگاری به صورت مکرر در آینه‌ها نگاه می‌کند و اندام خود را بررسی می‌کند. این فرد ممکن است حتی گاهی از آینه به دلیل نمایان کردن نقص خیالی او بیزار شود. این فرد با کم یا زیاد کردن وعده‌های غذایی خود سعی دارد تا به وضعیت مطلوبی که تصور می‌کند هم اکنون در بدن او دیده نمی‌شود، نزدیک شود یا با پوشیدن لباس‌ها و آرایش‌های مختلف در جهت پوشش نقص خود اقدام کند. این افراد خود را یا بسیار چاق یا بسیار لاغر و حتی قد بلند یا قد کوتاه می‌بینند. برای عکس گرفتن چندین بار و چندین ساعت تلاش می‌کنند. این فرد به دلیل این که خود را نسبت به دیگران می‌سنجد یا به دلیل این که گمان می‌کند که دارای عیبی است که نگاه اطرافیان تحقیرکننده عیب او است، ممکن است از ارتباط‌های اجتماعی نیز پرهیز کند. زنان مبتلا به این بیماری بیشترین حساسیت را درباره موها، بینی، سینه و ران‌های خود دارند و در مردان بیشتر بزرگی هیکل، عضلات و اندازه اندام تناسلی موجب بروز حساسیت می‌شود. همچنین کم‌پشتی موها، لک یا ملاسما، جای زخم، آکنه، جوش، ترک‌های پوستی (استریا) و رنگ پوست نیز می‌تواند از موارد حساسیت این افراد باشد.

شکل 4 علائم اختلال خودزشت‌پنداری

بعضی از علائم هشداردهنده‌ای که نشان می‌دهد فرد ممکن است دچار اختلال بدشکلی بدن باشد، عبارتند از:

• درگیر شدن در رفتارهای تکرارشونده و زمان‌گیر مثل نگاه کردن در آینه، ور رفتن با پوست یا سعی در پنهان کردن ناحیه مشکل‌دار بدن
• سوال کردن مداوم برای اطمینان از این که آن نقص قابل مشاهده یا آشکار نیست.
• اندازه‌گیری، بررسی یا لمس کردن مداوم ناحیه مشکل‌دار بدن
• تجربه مشکلاتی در محل کار، مدرسه و روابط به خاطر عدم توانایی فرد در متوقف کردن تمرکز خود بر ناحیه مشکل‌دار از بدن خود
• تصور این کـه برخی از ویژگی‌های جسمانی او غیرطبیعی، بدون جذابیت یا حتی ناهنجار اسـت، در حالی‌ کـه عضو یا اندام مورد نظر طبیعی اسـت یا در قیاس با عذابی کـه برای فرد ایجاد کرده مسئله بسیار جزئی اسـت.
• عدم تمایل به رفتن در محیط‌های عمومی یا احساس اضطراب از بودن در معرض دیگران
• مشاوره مداوم با متخصصین پزشکی مثل جراحان پلاستیک یا پزشکان متخصص پوست برای پیدا کردن راه‌هایی برای بهبود ظاهر خود

درمان اختلال خودزشت‌پنداری

در درمان اختلال خودزشت‌پنداری ترکیبی از روش‌های درمانی زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:

1. روان‌درمانی: این روش شامل مشاوره انفرادی بیمار می‌شود که بر تغییر طرز فکر (شناخت‌درمانی) و رفتار (رفتاردرمانی) فرد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن متمرکز است. هدف اصلاح باورهای نادرست فرد در رابطه با نقص ظاهری خود و کاهش رفتارهای وسواسی اوست.
2. دارو: برخی داروهای ضدافسردگی خاص مثل داروهای بازدارنده باز جذب سروتونین (SSRI‌ها) همچنین داروهای ضدافسردگی مثل اولانزاپین، آریپی‌پیرازول یا پیموزید (یا به تنهایی یا در ترکیب با SSRI) در درمان اختلال بدشکلی بدن موثر نشان داده‌اند. البته FDA هیچ داروی مشخصی را برای درمان اختلال بدشکلی بدن تایید نکرده است.
3. گروه یا خانواده‌درمانی: حمایت خانواده در موفقیت درمان این اختلال اهمیت بسیار زیادی دارد. خیلی مهم است که اعضای خانواده فرد, اختلال بدشکلی بدن را درک کرده و بتوانند علائم و نشانه‌های آن را تشخیص دهند.

شکل 5 درمان اختلال خودزشت‌پنداری

عوارض و خسارات ناشی از اختلال خودزشت‌انگاری تا چه اندازه است؟

مبتلایان به اختلال خودزشت‌پنداری از ترس تفاوت با دیگری در زیبایی از حضور در اجتماع خودداری می‌کنند و این فاصله‌گیری اجتماعی فرد را به سمت و سوی انزوا سوق می‌دهد تا جایی که این انزوای اجتماعی موجب پریشانی و افسردگی فرد شود. فردی که با دوری از اجتماع به دلیل عدم خودباوری به مرز افسردگی برسد، طبیعتا در حوزه تحصیل و اشتغال نیز عملکرد نامطلوبی را از خود به نمایش می‌گذارد. چنین فردی با نقص در فعالیت‌های عادی روزانه خود و تماشای ضعف وجود به افکار پریشان خود بال و پر می‌دهد، دچار بی‌اشتهایی می‌شود و این سیر اتفاقات تا جایی ادامه پیدا می‌کند که حتی فرد مبتلا اقدام به خودکشی کند. ۷۴ درصد از این افراد حداقل یک بار به خودکشی فکر کرده‌اند. کمبود اعتماد به نفس و عزت نفس هم از ویژگی‌های این بیماران است.

شکل 6 عوارض اختلال خودزشت‌انگاری

رابطه افسردگی و خودزشت‌انگاری

۶۰ درصد مبتلایان بـه این اختلال بـه افسردگی هم مبتلا هستند. اختلال وسواسی_اجباری «OCD»، اختلال اضطراب اجتماعی «Social Anxiety Disorder»، اختلال اظطراب عمومی «GAD» و اختلالات خوردن، مثل بی اشتهایی «Anorexia Nrevosa» یا بولیمیا «bulimia» با اختلال خودزشت‌انگاری ارتباط نزدیک یا در مواردی همپوشانی دارند.
دکتر مریم ملکی در ادامه می‌گوید، بسیاری از خانم‌ها وقتی به خرید می‌روند، بیشتر در اتاق پرو هستند و وقتی به خانه بر می‌گردند حس بدی نسبت به اندام خود دارند و فکر می‌کنند خیلی زشت هستند. زنانی که دچار سندروم خودزشت‌پنداری هستند با خوردن ناهار هم افسرده می‌شوند و اندام خود را در آینه بزرگ و زشت ببینند. این افراد اکثرا دچار ناهنجاری‌‌های تغذیه‌ای هستند و حتی بی‌‌اشتهایی عصبی هم دارند.
خودزشت‌پنداری با وسواس شباهت دارد و حتی اخیرا در طیف اختلالات وسواس طبقه‌بندی شده اسـت، مثلا فرد ممکن اسـت بـه صورتی وسواس‌گونه برای شانه زدن و آرایش موی خود وقت زیادی صرف کند و مراحل مشخصی را انجام دهد و هر گونه تفاوت هر چقدر جزئی با آن چه مد نظر فرد اسـت وی را نگران و برآشفته کند. این نگرانی‌ها می‌آیند و می‌روند و طبیعی هستند، اما وقتی بـه اختلال خودزشت‌پنداری تبدیل می‌شوند کـه اشتغال ذهنی، دائمی شود و رنج و اضطراب شدیدی ایجاد کنند کـه زندگی فرد را مختل کند، این نگرانی با دادن خاطرجمعی و راهنمایی و توصیه رفع نمی‌شود و نیاز به ارجاع به متخصص روانپزشک دارد.

لطفا از عکس‌های قبل و بعد بیماران در گالری عکس دیدن فرمایید.

آدرس: اصفهان-خ چهارباغ بالا جنب مجتمع پارک ساختمان گلستان طبقه فوقانی بانک سپه مرکز لیزر هور (دکتر مریم ملکی)

• تلفن :03136662224

رزرو نوبت ویزیت آنلاین دریافت مشاوره رایگان
تعداد بازدید از این مطلب: 818
لطفا از عکس‌های قبل و بعد بیماران در گالری تصاویر دیدن فرمایید.
آدرس: اصفهان-خ چهارباغ بالا جنب مجتمع پارک ساختمان گلستان طبقه فوقانی بانک سپه مرکز لیزر هور (دکتر مریم ملکی)

تلفن :03136662224