کرایوتراپی برای اولین بار در دهه ١٨٠٠ مطرح شد و از آن زمان تا کنون به عنوان یک روش درمانی در درماتولوژی مورد استفاده قرار گرفته است. کرایوتراپی که با عنوان کرایوسرجری یا کرایوابلیشن نیز شناخته می‌شود، یک روش درمانی کم تهاجمی است که با استفاده از مایع یا ابزار بسیار سرد که کرایوژن نام دارند، ضایعات سطح پوست را منجمد می‌کند.در این مقاله دکتر مریم ملکی به توضح بیشتر در مورد این راه درمان بیشتر توضیح میپردازتد.
کرایوژن‌ها عبارتند از:
_ نیتروژن مایع: رایج‌ترین و موثرترین کرایوژن برای استفاده بالینی است (°١٩۶- سانتی‌گراد).
_ کربن دی اکسید منجمد شده (°٧٨/۵- سانتی‌گراد)
_ دی متیل اتر پروپان DMEP (°۵٧- سانتی‌گراد): این ماده در یک قوطی آئروسل عرضه می‌شود و اغلب بدون نسخه در دسترس است. این دارو برای درمان زگیل استفاده می‌شود. بسته به اندازه و محل زگیل، فوم اپلیکاتور به مدت ده تا چهل ثانیه بر روی ضایعه پوستی قرار داده می‌شود.
کرایوتراپی در چه مواردی کاربرد دارد؟
شایع‌ترین کاربردهای آن در درمان موارد زیر است:
١. کراتوز اکتینیک: کراتوزهای اکتینیک اغلب به یک سیکل درمان نیاز دارند. میزان نتیجه درمان در این موارد ٣٩ تا ٨٣ درصد است.
٢. کراتوزهای سبورئیک: در ضایعات سبورئیک ضخیم، ممکن است به دوره‌های درمانی بیشتری نیاز باشد.
٣. زگیل‌های ویروسی: بسته به ضخامت و اندازه زگیل، میزان پاکسازی و حذف ضایعات متفاوت است. ممکن است به چندین جلسه درمانی نیاز داشته باشد. میزان نتیجه درمان در طی سه ماه، از ٣٩ تا ٨۴ درصد متغیر است
سایر موارد، شامل:
۴. مولوسکوم کونتاژیوزوم۵. برجستگی‌های پوست (تگ‌های پوستی)
۶. لنتیگو خورشیدی ( کک و مک‌های قهوه‌ای رنگ)
٨. ضایعات عروقی
٩. درمان آکنه
١٠. درمان محل زخم
١١. درمان کلوئید
١٢. آلوپسی آره‌آتا
١٣. لشمانیوز (سالک)
١۴. سرطان سلول بازال سطحی (BCC) و سرطان سلول سنگفرشی غیرتهاجمی (SCC) روی تنه و اندام‌ها: کرایوتراپی در این موارد، همیشه موفقیت آمیز نیست و نیاز به مراقبت و پیگیری بعد از عمل دارند.
کرایوتراپی درمان خط اول برای ضایعات سرطانی مانند BCC و SCC نیست. ضایعات بدخیم معمولاً به سیکل‌های متعدد انجماد و ذوب و حاشیه درمانی سه تا پنج میلی متر فراتر از ضایعه نیاز دارند. میزان عود می‌تواند ۶ تا ٣۴ درصد باشد، بنابراین نیاز به پیگیری منظم پس از عمل دارند.
موارد منع مصرف کرایوتراپی چیست؟
موارد منع مصرف مطلق:
١. ضایعات پوستی تشخیص داده نشده.
٢. ملانوما
٣. ضایعاتی که در مجاورت محل‌هایی با گردش خون ضعیف هستند
۴. افراد با سن پایین
۵. بیماران ناهشیار
۶. بیماری‌هایی که با قرار گرفتن در معرض سرما تشدید می‌شود، مانند: بیماری رینود، کهیر مرتبط با سرما، کرایوگلوبولینمی و مولتیپل میلوما.
٧. سرطان سلول بازال اسکلروزان یا سرطان سلول سنگفرشی یا سرطان سلول بازال راجعه واقع در نواحی پرخطر مانند شقیقه یا چین نازولبیال (دهانی_بینی)
موارد منع مصرف نسبی:
١. افراد مستعد تشکیل کلوئید
٢.بیماری‌های کلاژن وسکولار
٣. بیماران با پوست تیره
۴. ضایعات روی چین نازولبیال، حاشیه پلک و نواحی دارای مو (خطر بالای ابتلا به آلوپسی، به ویژه آلوپسی سیکاتریشال)
۵. بیماران با ریسک بالای از دست دادن حس در محل ضایعه
۶. بیماران مبتلا به پیودرما گانگرنوزوم
٧. واکنش‌های نامطلوب قبلی به کرایوتراپی
٨. بیمارانی که قادر به پذیرش عوارض جانبی نیستند
مزایا و معایب کرایوتراپی چیست؟
کرایوتراپی جایگزین موثر برای روش‌های درمانی تهاجمی است. زیرا ارزان، ساده و نسبتاً ایمن است و می‌تواند به صورت سرپایی در مطب انجام شود. این روش به زمان آماده سازی کوتاهی نیاز دارد. یک روش بدون بخیه با حداقل خطر عفونت است و معمولاً نیازی به بیهوشی نیست.
کرایوتراپی می‌تواند در درمان ضایعات پوستی در بیماران مسن دارای ضربان ساز که الکتروکوتر در آنها منع مصرف دارد، افراد مصرف کننده داروهای ضد انعقاد، بیمارانی که به داروهای بیهوشی حساسیت دارند، بیماران مبتلا به بیماری‌های قابل انتقال مانند ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) و هپاتیت و همچنین در دوران بارداری مورد استفاده قرار بگیرد. با این حال ممکن است جهت بهبود ضایعات، به چندین دوره درمان نیاز باشد.
عوارض کرایوتراپی چیست؟
دپیگمنتیشن یا بی‌رنگ شدن پوست، شایع‌ترین عارضه است.
اثرات فوری، شامل:
_درد موضعی: بیشتر در کرایوتراپی نواحی اطراف زبان، شقیقه، نواحی کف پا، پلک‌ها، لب و غشاهای مخاطی ایجاد می‌شود.
_ بی‌حسی به ویژه در انگشتان
_ ورم دور چشم، پیشانی، لب
_ سردرد به ویژه سردرد نوع میگرنی در کرایوتراپی ناحیه سر و گردن
_ سنکوپ (واکنش وازوواگال) در بیماران مضطرب
_ تاول شفاف یا خونریزی دهنده
اثرات تاخیری، شامل:
_ خون ریزی
_ زخم
سایر عوارض:
_ زخم‌های عفونی ثانویه: می‌تواند به صورت افزایش درد، تورم، تاول با ترشحات زرد غلیظ، ترشحات چرکی و قرمزی اطراف ناحیه تحت درمان ظاهر شود. با آنتی سپتیک‌های موضعی و آنتی بیوتیک‌های خوراکی درمان می‌شود.
_ آمفیزم ( تجمع زیرجلدی هوا) : در اثر استفاده از گاز نیتروژن رخ می‌دهد که عارضه نادری است.
_ آسیب عصبی موضعی: معمولاً موقت است.
_ هیپوپیگمانتاسیون (کم‌رنگ شدن پوست): محتمل‌ترین نوع دپیگمنتیشن، هیپوپیگمنتیشن است. زیرا کرایوسرجری می‌تواند ملانوسیت‌ها را از بین ببرد. با این حال، افراد با پوست تیره‌تر ممکن است دچار هیپرپیگمانتاسیون (پررنگ شدن پوست) شوند که می‌توان با انجماد برای کمتر از ٣٠ ثانیه، این عارضه را به حداقل رساند.
_ اسکار آتروفیک : زمانی رخ می‌دهد که زمان انجماد بیش از ٣٠ ثانیه باشد.
_ آلوپسی (کچلی): در پوست سر یا سایر نواحی دارای مو، کرایوتراپی می‌تواند باعث تخریب فولیکول‌های مو و حتی آلوپسی دائمی شود. این عارضه با انجماد کمتر از ٣٠ ثانیه به حداقل می‌رسد.
_ آسیب به ساختارهای زیرین مانند ماتریکس ناخن انگشت‌ها یا غضروف گوش و بینی
_ بی‌حسی موضعی به دلیل آسیب عصبی، به ویژه در مناطقی که اعصاب به صورت سطحی قرار دارند، مانند کناره‌های انگشتان، زاویه فک، کناره‌های زبان و حفره اولنار آرنج
_ تشکیل میلیا
_ ضایعات پوستی دائمی یا عود کننده که نیاز به کرایوتراپی بیشتر، جراحی یا درمان‌های دیگر دارد.
مکانیسم‌های کرایوتراپی
کرایوتراپی با دو مکانیسم زیر، باعث آسیب بافتی می‌شود.
١. القای ایسکمی بافتی با آسیب رساندن به رگ‌های خونی و مویرگ‌ها در ناحیه مورد نظر که منجر به نکروز ایسکمیک بافت می‌شود.
٢. تشکیل کریستال‌های یخ و ایجاد آسیب اسمزی سلولی و اختلال در غشای سلولی.
این موارد موجب آسیب به سلول‌ها می‌شود. همان‌طور که بافت سرد می‌شود، کریستال‌های یخ بین سلول‌ها تشکیل می‌شود که یک گرادیان اسمزی ایجاد می‌کند که به سرعت آب را از سلول‌ها خارج می‌کند.
با ادامه خنک شدن، کریستال‌هایی در داخل سلول تشکیل می‌شود که می‌تواند منجر به پارگی سلول شود. فرآیند ذوب نیز به سلول‌ها آسیب می‌رساند. با ذوب شدن بافت، کریستال‌های خارج از سلول‌ها ذوب می‌شوند که باعث ایجاد گرادیان می‌شود که به سرعت آب را به داخل سلول می‌کشد که می‌تواند باعث تورم و پارگی سلول‌ها شود.
تکنیک
بر اساس ضایعه تحت درمان، تکنیک‌های کرایوتراپی متفاوت است. معمولاً ضایعات خوش‌خیم می‌توانند با یک سیکل انجماد و ذوب، با دمای هدف °٢۵- سانتی‌گراد برای تومورهای کراتینوسیتی و°۵- سانتی‌گراد برای ضایعات رنگدانه‌ای درمان شوند. در حالی که ضایعات بدخیم معمولاً با دو سیکل و دمای هدف °۵٠- سانتی‌گراد درمان می‌شوند. یک استثنا برای ضایعات خوش‌خیم ( که یک چرخه انجماد و ذوب دریافت می‌کنند) وجود دارد و آن، verruca است که به دلیل مقاومت نسبی به درمان، می‌توان با دوسیکل انجماد و ذوب، ضایعه را درمان کرد.
به عنوان یک قاعده کلی، برای ضایعات خوش‌خیم، بهتر است احتیاط کرده و کم درمان شوند، زیرا هر گونه آثار به جا مانده بعد از درمان ضایعه، در ویزیت بعدی قابل درمان است. این کار می‌تواند از عوارضی مانند هیپوپیگمانتاسیون جلوگیری کند.
ضایعات خوش‌خیم باید تا زمانی که هاله سفید، یک تا دو میلی‌متر فراتر از مرز ضایعه گسترش یابد، فریز شوند تا تضمین شود که کل ضایعه درمان می‌شود. مدت زمان انجماد برای لنتیگو خورشیدی معمولاً حدود سه تا چهار ثانیه است. زیرا ملانوسیت‌ها به سرما حساس‌تر هستند، در حالی که ضایعات خوش‌خیم معمولاً برای مدت زمان پنج تا ده ثانیه منجمد می‌شوند.
چندین تکنیک مختلف برای تجویز نیتروژن مایع وجود دارد. این روش‌ها شامل:
_ روش باز: متداول‌ترین روش است که در آن نیتروژن مایع روی ضایعه هدف اسپری می‌شود. این روش برای ضایعات بزرگ یا سطحی استفاده می‌شود.
_ روش نیمه باز: بهترین روش برای ضایعات پاپولار است. در این تکنیک، ناحیه مورد نظر با یک صفحه نیتروژن مایع پوشانده می‌شود.
_ روش بسته: یک پروب خنک شده با نیتروژن مایع، مستقیماً روی پوست قرار می‌گیرد. پروب‌ها ممکن است در طول فرایند درمان، روی پوست منجمد شوند و برداشتن شدید پروب می‌تواند بافت ناحیه درمان را کنده و منجر به خونریزی از محل شود. در صورتی که پروب روی پوست منجمد شود، باید آن را به آرامی گرم کرد یا می‌توان از آب گرم برای آزاد کردن پروب استفاده کرد. شکل دیگری از روش بسته، استفاده از نیتروژن مایع برای خنک کردن نوک فورسپس است که برای ضایعات ساقه‌دار استفاده می‌شود.
_ روش اینترالژینال (داخل ضایعه‌ای): کرایوتراپی داخل ضایعه‌ای با حداقل آسیب به سطح پوست، به عنوان یک درمان جدید ایمن و مؤثر در درمان اسکارهای هایپرتروفیک به کار می‌رود. کرایوتراپی داخل ضایعه‌ای (IL)، یک روش درمانی جدید برای درمان اسکارهای کلوئیدی است که در آن اسکار از داخل منجمد می‌شود.
آماده سازی بیمار، قبل از کرایوتراپی
١. توضیح روش، نتایج قابل حصول، میزان عود و عوارض مختلف، احتمال تشکیل تاول‌های موقت و تغییرات رنگدانه‌ای به بیمار.
٢. گرفتن شرح حال و معاینه: شرح حال کاملی از وضعیت عمومی پزشکی، سابقه درمان قبلی با کرایوتراپی و نتایج حاصل از آن.
٣. سابقه حساسیت به سرما، کهیر ناشی از سرما، پدیده رینود یا نارسایی عروقی.
۴. ارزیابی نوع پوست بیمار، ویژگی‌های ضایعه مانند اندازه، حاشیه، محل، عمق و مجاورت با اعصاب سطحی و بررسی محل‌های قبلی درمان شده با کرایوتراپی.
۴. آنتی سپتیک‌ها معمولاً در اکثر موارد کرایوتراپی استفاده نمی‌شوند. با این حال، برای درمان ضایعات بدخیم، به ویژه با پروب تماسی، باید از آنتی سپتیک‌های موضعی استفاده کرد. زیرا در طی درمان این صایعات، خطر خونریزی وجود دارد.
۵. برای ضایعات هیپرکراتوتیک باید کورتاژ انجام شود تا امکان تجویز بهتر و دقیق‌تر نیتروژن مایع فراهم شود.
۶. برای ضایعات کوچک، تزریق بی‌حس کننده موضعی ممکن است دردناک‌تر از خود کرایوسرجری باشد و بنابراین نیازی به استفاده از بی‌حس کننده موضعی نیست. به طور کلی، کرایوسرجری در درمان ضایعات کوچک، به خوبی قابل تحمل است. برای نواحی بزرگتر، می‌توان از بی‌حس کننده‌های موضعی، چند ساعت قبل از عمل استفاده کرد تا به کاهش درد ناشی از یخ زدگی کمک کند. داروهای بیهوشی ممکن است برای دردهایی که در طول فرایند ذوب ایجاد می‌شود، کمتر موثر باشند.
طول دوره درمان و بهبودی چه قدر است؟
اکثر موارد را می‌توان با یک دوره کرایوسرجری درمان کرد، اما برای ضایعات بزرگتر یا ضخیم‌تر، درمان‌ها را می‌توان تا زمانی که ضایعات برطرف شوند، در فواصل سه تا چهار هفته‌ای تکرار کرد. در درمان وروکا، معمولاً بین دو تا شش دوره کرایوتراپی برای رفع ضایعات نیاز است.
زمان بهبودی مستقیماً با عمق انجماد ارتباط دارد، بنابراین ضایعاتی که انجماد عمیق‌تری داشته‌اند، مدت زمان بیشتری برای بهبودی نیاز دارند. اغلب ناحیه تحت درمان در طی هفت تا ده روز بهبود می‌یابد.
مراقبت‌های بعد از کرایوتراپی
قرمزی بلافاصله تا ٣٠ دقیقه پس از درمان رخ می‌دهد. تورم بافت در عرض چند دقیقه تا چند ساعت ایجاد می‌شود. کرایوتراپی در نزدیکی چشم ممکن است باعث پف شدن پلک‌های تحتانی شود که در عرض چند روز برطرف می‌شود. ممکن است یک تا سه روز بعد از عمل، در محل ضایعه تاول ایجاد شود و سپس پوسته پوسته شدن تا دو هفته ادامه یابد.
پوسته‌ها ریزش می‌کنند و یک تغییر رنگ مایل به صورتی یا اسکار قرمز رنگ ایجاد می‌شود. ترکیب استروئید و آنتی بیوتیک موضعی می‌تواند در این موارد مفید باشد.
اگر تاول بزرگ باشد، ممکن است با یک سوزن استریل سوراخ و تخلیه شود. ممکن است تا یک سال پس از کرایوتراپی، تغییر رنگ (صورتی، قرمز، یا پوست روشن تر یا تیره‌تر) در ناحیه تحت درمان باقی بماند. برخی از افراد ممکن است تغییر رنگ پوست را برای مدت طولانی‌تری داشته باشند یا حتی دائمی شوند.
اقدامات زیر برای کاهش علایم موثر هستند:
- ١. جهت کاهش درد: داروهای مسکن که یک ساعت قبل از عمل و یا در ٢۴ ساعت اول بعد از عمل مصرف می‌شوند، سبب کاهش درد و ناراحتی ناشی از عمل می‌شود.
- ١. ناحیه تحت درمان، یک یا دو بار در روز به آرامی با آب و صابون شسته شود و تمیز نگه داشته شود. بهتر است محل عمل باز باشد و پوشانده نشود.
- ٢. پانسمان محل درمان اختیاری است اما اگر ناحیه آسیب دیده در معرض ضربه یا لباس باشد، پانسمان توصیه می‌شود.
- ٣. تورم و قرمزی ممکن است با موارد زیر کاهش یابد:
_ استروئید موضعی
_ آسپرین خوراکی
_ داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAID)
- ۴. از برداشتن پوسته‌ها خودداری کنید و آنها را به مدت دو هفته، هر روز با وازلین آغشته کنید. پوسته‌های صورت بعد از پنج تا ده روز و پوسته‌های دست بعد از سه هفته، از سطح پوست جدا می‌شوند. زخم یا دلمه ممکن است تا سه ماه روی ساق پا باقی بماند. زیرا اغلب سرعت بهبود در این ناحیه پایین است.
- ۵. پس از بهبودی ناحیه تحت درمان، با یک کرم ضد آفتاب با طیف وسیع با SPF حداقل ٣٠ پوشانده شود تا از جای زخم محافظت گردد.
چه زمانی بعد از کرایوتراپی به پزشک مراجعه کنید؟
در صورت وجود موارد زیر:
١. تب °٣٨ سانتی‌گراد یا بالاتر
٢. احساس سرما و لرز
٣. قرمزی یا تورم که به مناطقی از پوست که تحت درمان نبوده‌اند، گسترش یافته است.
۴. افزایش درد یا ناراحتی در ناحیه تحت درمان
۵. لمس دردناک در ناحیه تحت درمان
۶. افزایش ترشحات زرد یا سبز و بد بو از ناحیه تحت درمان
٧. خونریزی محل درمان که پس از اعمال فشار متوقف نمی‌شود
٨. هر گونه سوال یا نگرانی بعد از عمل
تعداد بازدید از این مطلب: 279
لطفا از عکس‌های قبل و بعد بیماران در گالری تصاویر دیدن فرمایید.
آدرس: اصفهان-خ چهارباغ بالا جنب مجتمع پارک ساختمان گلستان طبقه فوقانی بانک سپه مرکز لیزر هور (دکتر مریم ملکی)
تلفن :03136662224
۰ دیدگاه