لیکن اسکلروزوس چیست؟

لیکن اسکلروزوس یک اختلال پوستی مزمن شایع است که بیشتر اوقات نواحی دستگاه تناسلی و اطراف را درگیر می‌کند. نام‌های قدیمی‌تر برای lichen sclerosus (LS) شامل lichen sclerosus et atrophicus ،kraurosis vulvae (در زنان) و balanitis xerotica obliterans (در مردان) است. در ادامه دکتر مریم ملکی متخصص پوست و مو به علل، تشخیص و نحوه درمان این بیماری می‌پردازد.

لیکن اسکلروزوس می‌تواند هر بخشی از بدن را تحت تاثیر قرار دارد اما اغلب در پوست نواحی فرج یا ولو در زنان، پوست آلت تناسلی در مردان یا پوست پیرامون مقعد اتفاق می‌افتد. بیماری پوستی لیکن اسکلروزوس مسری نیست و نمی‌تواند از طریق رابطه جنسی منتقل شود.

لیکن اسکلروزوس اغلب در زنانی اتفاق می‌افتد که در دوران بعد از یائسگی قرار دارند اما لیکن اسکلروزوس در مردان و کودکان نیز اتفاق می‌افتد. در زنان لیکن اسکلروزوس ولو شایع است و معمولا لیکن اسکلروزوس ناحیه فرج را در بر می‌گیرد. پسران و مردان ختنه نشده بیشتر در خطر لیکن اسکلروزوس هستند، زیرا لیکن اسکلروزوس در مردان عموما پوست ختنه‌گاه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. علائم لیکن اسکلروزوس در کودکان می‌تواند تا زمان بلوغ بهبود یابد.

شکل 1 ویژگی‌های لیکن اسکلروزوس در زنان، مردان و کودکان

چه کسی به لیکن اسکلروزوس مبتلا می‌شود؟

• لیکن اسکلروزوس می‌تواند از هر سنی شروع شود، اگرچه این بیماری اغلب در زنان بالای 50 سال تشخیص داده می‌شود ولی کودکان قبل از بلوغ نیز می‌توانند تحت تاثیر این بیماری قرار بگیرند.
• لیکن اسکلروزوس در زنان ده برابر بیشتر از مردان است.
• در ۱۵ درصد از بیماران، یکی از اعضای خانواده به بیماری لیکن اسکلروزوس مبتلا است.
• این بیماری ممکن است همراه با بیماری پوستی دیگری وجود داشته باشد که اغلب اوقات شامل لیکن پلان، پسوریازیس، لیکن پلان فرسایشی، ویتیلیگو یا بیماری مرفوآ است.
• افراد مبتلا به لیکن اسکلروزوس معمولا سابقه شخصی یا خانوادگی بیماری خودایمنی دیگری مانند بیماری تیروئید (حدود 20 درصد از بیماران)، کم خونی پرنشوز یا آلوپسی آره آتا دارند.

چه چیزی باعث لیکن اسکلروزوس می‌شود؟

علت لیکن اسکلروزوس کاملا مشخص نیست و عوامل دخیل ممکن است شامل موارد ژنتیک، هورمونی، تحریک‌کننده، آسیب‌زا و عفونی باشد. لیکن اسکلروزوس اغلب به عنوان یک بیماری خودایمنی طبقه‌بندی می‌شود. بیماری‌های خودایمنی با آنتی‌بادی‌های پروتئین خاصی در ارتباط هستند.

لیکن اسکلروزوس تناسلی مردانی که در نوزادی ختنه شده‌اند نادر است. گفته شده است که این بیماری در مردان ممکن است در اثر آسیب مزمن و متناوب ادرار مانده در زیر پوست محل ختنه‌گاه ایجاد شود. از آن جا که شروع آن در زنان معمولا پس از یائسگی است، کمبود نسبی استروژن ممکن است در ایجاد بیماری نقش داشته باشد.

شکل 2 علت لیکن اسکلروزوس

خصوصیات بالینی لیکن اسکلروزوس چیست؟

• لیکن اسکلروزوس به صورت لکه‌های سفید چروک‌‌خورده یا ضخیم شده پوست دیده می‌شود که تمایل به زخم شدن دارد.
• لیکن اسکلروزوس در درجه اول در نواحی داخلی و بدون موی ولو ایجاد می‌شود و می‌تواند در یک ناحیه کوچک محدود باشد یا به طور گسترده‌ای شامل پرینه، لب‌های کوچک (لبه‌های داخلی) و هود کلیتورال باشد.
• این بیماری می‌تواند به پوست اطراف لب‌های بزرگ و کشاله ران نیز گسترش یابد و در ۵۰ درصد از زنان به مقعد و اطراف مقعد نیز منتقل شود.
• لیکن اسکلروزوس هرگز مخاط واژن را درگیر نمی‌کند.
• لیکن اسکلروزوس می‌تواند بسیار خارش‌دار و دردناک باشد. گاهی اوقات پس از خراش یا از حداقل اصطکاک (مثلا لباس تنگ، نشستن)، کبودی، تاول خون و زخم ایجاد می‌شود.
• ادرار می‌تواند سوزش و تحریک ایجاد کند.
• مقاربت جنسی می‌تواند بسیار ناخوشایند باشد و ممکن است منجر به شکاف دردناک چهارگوش خلفی و در ورودی واژن شود.
• ممکن است هنگام دفع مدفوع و حرکات روده‌ای باعث ناراحتی یا خونریزی شود و همچنین تمایل به یبوست را به ویژه در کودکان تشدید کند.
• لیکن اسکلروزوس می‌تواند باعث چسبندگی و ایجاد اسکار ‌شود.
• ممکن است کلیتوریس محو شود (فیموز).
• ممکن است لابیا مینورا محو، کوچک و خورده شود یا ورودی واژن دچار تنگی شود.

علائم لیکن اسکلروزوس

برخی اوقات موارد خفیف لیکن اسکلروزوس سبب بروز علائم خاصی نمی‌گردد. وقتی فرد به لیکن اسکلروزوس مبتلا شود، علائم لیکن اسکلروزوس عبارت است از:

• خارش که می‌تواند شدید باشد.
• احساس درد و ناراحتی
• لکه‌های سفید روی پوست
• نواحی چروکیده
• نواحی آسیب‌دیده به راحتی دچار کبودی می‌شود.
• در موارد شدید خونریزی، تاول یا زخم می‌تواند اتفاق بیفتد.
• درد و سوزش هنگام نزدیکی

لیکن اسکلروزوس آلت تناسلی مرد چگونه است؟

لیکن اسکلروزوس معمولا نوک آلت تناسلی (گلنس) را تحت تاثیر قرار می‌دهد که سفید، سفت و اسکار می‌شود. ممکن است مجرای ادرار باریک شود (تنگی مجرای ادرار) و در نتیجه جریان ادرار نازک یا کج ایجاد شود. جمع شدن پوست ختنه‌گاه ممکن است دشوار باشد (فیموز). ممکن است عملکرد جنسی تحت تاثیر نعوظ دردناک یا خجالت‌آور باشد.

شکل 3 لیکن اسکلروزوس

لیکن اسکلروزوس پوستی خارج از دستگاه تناسلی

اسکلروزوس پوستی خارج از دستگاه تناسلی ۱۰ درصد از زنان مبتلا به بیماری ولو را تحت تاثیر قرار می‌دهد. فقط 6 درصد از مردان و زنان مبتلا به لیکن اسکلروزوس خارج از دستگاه تناسلی در زمان تشخیص، لیکن اسکلروزوس در ناحیه تناسلی ندارند. یک یا چند پلاک خشک سفید ممکن است در قسمت داخلی ران، باسن، کمر، شکم، زیر سینه‌ها، گردن، شانه‌ها و زیر بغل دیده شود. پوست در لیکن اسکلروزوس شبیه کاغذ سیگار است زیرا در این بیماری پوست، خشک، چروک‌خورده و نازک است (آتروفیک). ممکن است محل فولیکول‌های مو برجسته و شاخی به نظر برسند، همچنین کبودی، تاول و زخم ممکن است بدون ضربه قابل توجهی ظاهر شود.

عوارض لیکن اسکلروزوس چیست؟

عفونت‌ها: بیماران مبتلا به لیکن اسکلروزوس ممکن است به عفونت‌هایی مبتلا شوند، مخصوصا کاندیدا، هرپس سیمپلکس و استافیلوکوکوس اورئوس. به ویژه ابتلا به تب‌خال تناسلی که می‌تواند بسیار دردناک باشد و ممکن است باعث زخم ولو شود.

سرطان سلول سنگفرشی: لیکن اسکلروزوس در نواحی آنوژنیتال با افزایش خطر ابتلا به سرطان ولو، آلت تناسلی یا مقعدی همراه است (کارسینوم سلول سنگفرشی، SCC). تخمین زده می‌شود که سرطان در 5 درصد از بیماران مبتلا به لیکن اسکلروزوس ولو رخ می‌دهد. در صورت کنترل نشدن بیماری التهابی، احتمال سرطان بیشتر است. سرطان سلولی سنگفرشی مهاجم به عنوان یک توده بزرگ یا زخم ظاهر می‌شود که بهبود نمی‌یابد. به نظر نمی‌رسد که لیکن اسکلروزوس خارج از دستگاه تناسلی مستعد ابتلا به سرطان باشد.

لیکن اسکلروزوس چگونه تشخیص داده می‌شود؟

• یک پزشک بالینی با تجربه، اغلب می‌تواند لیکن اسکلروزوس را از روی شکل ظاهری تشخیص دهد.
• درموسکوپی می‌تواند سرنخ‌های بیشتری را ارائه دهد.
• نمونه‌برداری از پوست به طور مكرر توصیه می‌شود.
• هیستوپاتولوژی ممکن است تشخیص مشکوک به لیکن اسکلروزوس را تایید کند.
• بیماری پوستی دیگری ممکن است با لیکن اسکلروزوس تشخیص داده شود یا همزمان وجود داشته باشد.
• ممکن است یک ناحیه کانونی برای ارزیابی تحت بیوپسی قرار گیرد. در پیگیری برای ارزیابی مناطق درگیر و مشکوک به سرطان ممکن است نمونه‌برداری انجام شود.

برای درمان لیکن اسکلروزوس چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر دچار علائم شایع لیکن اسکلروزوس شدید باید فورا به پزشک مراجعه کنید. اگر تشخیص لیکن اسکلروزوس در مورد شما داده شود، باید هر 6 تا 12 ماه به پزشک مراجعه کرده تا تغییرات پوستی یا عوارض جانبی درمان لیکن اسکلروزوس مورد بررسی قرار گیرد. هر چه زودتر این بیماری تشخیص داده و درمان شود عوارض آن و پاسخ به درمان بهتر است.

درمان لیکن اسکلروزوس چیست؟

بیماران مبتلا به لیکن اسکلروزوس بهتر است برای تشخیص دقیق و توصیه‌های درمانی با یک پزشک متخصص که علاقه خاصی به این بیماری دارد، مشورت کنند. به آن‌ها توصیه می‌شود با محل و ظاهر لیکن اسکلروزوس خود آشنا شوند. خانم‌ها هنگام استفاده از درمان موضعی بهتر است از آینه استفاده کنند. با گرفتن عکس ممکن است عکس‌ها در نظارت بر فعالیت و درمان کمک‌کننده باشند.

اقدامات کلی برای درمان لیکن اسکلروزوس تناسلی:

• روزانه یک یا دو بار ناحیه را به آرامی بشویید. در صورت امکان از یک شوینده غیرصابونی استفاده کنید.
• سعی کنید از لباس تنگ، مالش و خراشیدن خودداری کنید.
• فعالیت‌هایی مانند دوچرخه‌‌‌سواری یا اسب‌‌‌سواری ممکن است علائم را تشدید کند.
• در صورت بی‌اختیاری ادرار به دنبال مشاوره و معالجه پزشکی باشید.
• از کرم‌های نرم‌کننده‌ برای از بین بردن خشکی و خارش استفاده کنید که مانعی برای محافظت از پوست حساس در نواحی تناسلی و مقعدی در تماس با ادرار و مدفوع است.
• درمان دارویی لیکن اسکلروزوس

درمان دارویی لیکن اسکلروزوس

1. استروئیدهای موضعی

استروئیدهای موضعی، درمان اصلی لیکن اسکلروزوس هستند. اغلب یک استروئید موضعی فوق ‌توانا تجویز می‌شود (به عنوان مثال کلوبتازول پروپیونات 0.05). همچنین ممکن است در بیماری خفیف یا جهت کنترل علائم از یک استروئید موضعی قوی (به عنوان مثال پماد مومتازون فوروات 0.1 درصد) استفاده شود. پایه پماد کمتر از پایه کرم باعث سوزش یا ایجاد درماتیت تماسی می‌شود. یک مقدار کم و نازک از پماد باید دقیقا روی پلاک‌های سفید زده شود و به آرامی روی آن مالیده شود. به بیشتر بیماران گفته می‌شود که پماد استروئید را یک بار در روز استفاده کنند. بعد از یک تا سه ماه (بسته به شدت بیماری)می‌توان از پماد کمتر استفاده کرد. برای کنترل علائم یا جلوگیری از عود لیکن اسکلروزوس ممکن است نیاز به استروئید موضعی یک یا دو بار در هفته باشد. خارش غالبا ظرف چند روز برطرف می‌شود اما ممکن است هفته‌ها تا ماه‌ها طول بکشد تا پوست به حالت طبیعی (در صورت امکان) برگردد. یک لوله 30 گرم استروئید موضعی باید 3 تا 6 ماه یا بیشتر دوام داشته باشد. پس از چند هفته پزشک باید ناحیه تحت درمان را ارزیابی کند زیرا پاسخ به درمان کاملا متغیر است.

استروئیدهای موضعی در صورت استفاده مناسب بی‌خطر هستند. با این حال استفاده بیش از حد یا استفاده از آن در یک ناحیه اشتباه، می‌تواند منجر به عوارض جانبی شود. در نواحی تناسلی این موارد عبارتند از: پوست قرمز و نازک، سوزش ناراحتی، درماتیت، عفونت کاندیدا آلبیکانس (برفک واژن). بسیار مهم است که به دقت دستورالعمل‌ها را دنبال کنید و به طور مرتب ویزیت‌های بعدی با پزشکتان داشته باشید.

2. درمان‌های موضعی غیراستروییدی

سایر درمان‌های موضعی مورد استفاده در بیماران مبتلا به لیکن اسکلروزوس عبارتند از:

الف- کرم استروژن داخل واژینال در زنان یائسه: این دارو علائم ناشی از ولووواژینیت آتروفیک (بافت‌های خشک، نازک، شکاف‌دار و حساس واژن) را کاهش می‌دهد.

ب- پماد تاکرولیموس و کرم پیمکرولیموس: مهارکننده‌های کلسین‌نورین موضعی هستند که گاه به جای پمادهای کورتونی علاوه‌بر استروئیدهای موضعی تجویز می‌شوند. این داروهای کلسین‌نورینی تمایل دارند که باعث ایجاد ناراحتی و سوزش شوند (حداقل در چند روز اول). نگرانی اولیه از این كه این داروها ممكن است پتانسیل تسریع در رشد سرطان در حضور ویروس پاپیلومای انسانی آنكوژنیک (علت زگیل‌های تناسلی) را داشته باشد، بی‌اساس به نظر می‌رسد.

ج- تستوسترون در این بیماران توصیه نمی‌شود اما کرم پروژسترون 2 درصد برای تسکین علامت استفاده می‌شود. در بیماران یائسه گاهی درمان دراز مدت تستوسترون موضعی موثر است. در تقریبا 20 درصد از بیماران با مصرف تستوسترون، بزرگی کلیتوریس رخ می‌دهد.

د- رتینوئید موضعی (به عنوان مثال کرم ترتینوئین) به خوبی بر روی پوست دستگاه تناسلی تحمل نمی‌شود اما ممکن است در سایر نقاط تحت تاثیر لیکن اسکلروزوس اعمال شود. ترتینویین پوسته‌پوسته شدن و خشکی آن را کاهش می‌دهد.

3. درمان با داروهای خوراکی

وقتی لیکن اسکلروزوس شدید و حاد است و به درمان موضعی پاسخ نمی‌دهد، درمان سیستمیک یا خوراکی تجویز می‌شود. گزینه‌ها عبارتند از: کورتیکواستروئیدهای داخل ضایعه یا سیستمیک، رتینوئیدهای خوراکی: آسیترتین، ایزوترتینوئین، متوترکسات، سیکلوسپورین

4. عمل جراحی

جراحی برای ضایعات سرطانی ضروری است. در آقایان اگر استروئیدهای موضعی اولیه، علائم و نشانه‌های بیماری را کنترل نکنند، انجام ختنه که بهتر است زودهنگام باشد، انجام می‌شود. اگر مجرای ادرار دچار تنگی یا زخم شده باشد ممکن است جراحی ترمیمی لازم باشد.

در خانم‌ها، در صورت عدم پاسخ تنگی واژن به ابزار گشادکننده فیزیکی ممکن است آزادسازی چسبندگی‌های مجرای واژن و اسکارها با جراحی، مشکلات ادرار را کاهش داده و اجازه انجام نزدیکی دهد. متاسفانه پس از موفقیت‌آمیز بودن جراحی گاهی اوقات لیکن اسکلروزوس دوباره دهانه واژن را می‌بندد.

5. سایر درمان‌ها

سایر درمان‌های گزارش شده برای لیکن اسکلروزوس در حال حاضر تجربی در نظر گرفته می‌شود و شامل تخریب پلاک‌های پوستی در بیماری لیکن اسکلروزوس با:

1. لیزر سی او دو CO2 laser
2. Er: YAG laser
3. فتوتراپی
4. درمان فتودینامیکی
5. تزریق چربی
6. تزریق پی آر پی

چشم انداز لیکن اسکلروزوس چیست؟

لیکن اسکلروزوس یک بیماری مزمن است و معمولا سال‌ها ادامه دارد. لیکن اسکلروزوس خارج از دستگاه تناسلی بهتر از بیماری لیکن اسکلروزوس تناسلی درمان می‌شود. درمان زودهنگام گه‌گاه منجر به بهبودی کامل و طولانی‌ مدت می‌شود. اسکار این بیماری دائمی است. دکتر مریم ملکی یادآور می‌شود، پیگیری طولانی مدت برای نظارت بر بیماری، بهینه‌‌‌‌‌‌‌سازی درمان و اطمینان از تشخیص به موقع سرطان توصیه می‌شود.

لطفا از عکس‌های قبل و بعد بیماران در گالری عکس دیدن فرمایید.

آدرس: اصفهان-خ چهارباغ بالا جنب مجتمع پارک ساختمان گلستان طبقه فوقانی بانک سپه مرکز لیزر هور (دکتر مریم ملکی)

تلفن :03116662224

رزرو نوبت ویزیت آنلاین دریافت مشاوره رایگان
تعداد بازدید از این مطلب: 8324
لطفا از عکس‌های قبل و بعد بیماران در گالری تصاویر دیدن فرمایید.
آدرس: اصفهان-خ چهارباغ بالا جنب مجتمع پارک ساختمان گلستان طبقه فوقانی بانک سپه مرکز لیزر هور (دکتر مریم ملکی)

تلفن :03136662224