همه چیز در مورد شپش سر

شِپِشِ سر یکی از انگل‌های انسان است. این شپش فقط از انسان تغذیه می‌کند. گونه‌های دیگر از شپش که از شامپانزه تغذیه می‌کنند، شناخته شده‌اند. هر چند شپش سر مشکل خطرناکی نیست، اما می‌تواند باعث خارش شدید و غیرقابل تحمل شوند. به گفته دکتر مریم ملکی متخصص پوست و مو، شپش‌ها به خصوص شپش‌های سر در موهای افراد و نزدیک به پوست سر زندگی می‌كنند. منطقه‌ای که شامل گردن تا قسمت بالای سر و شقیقه‌ها می‌باشد، بهترین محل‌ها برای زندگی شپش‌ها هستند. شپش‌ها تنها از خون انسان تغذیه می‌کنند. شپش بالغ برای تخم‌ریزی و تکثیر باید روزی دو بار از خون انسان تغذیه کند.

شکل 1 شپش سر

شپش‌های سر بدون بال هستند، توانایی پرواز ندارند و نمی‌توانند بپرند. طول آن ۲ تا ۳ میلی‌متر می‌باشد و از رنگ صورتی نیمه‌شفاف تا سیاه‌رنگ تنوع رنگ دارد. شپش‌های سر دارای سه جفت پا هستند.
از مهم‌ترین محل‌های بروز این بیماری مدارس و مهدهای کودک می‌باشند. شپش می‌تواند باعث ایجاد مشكلات روانی برای دانش‌آموزان و خانواده آن‌ها شود. احتمال ابتلا به شپش در تمامی افراد فارغ از رنگ پوست، رنگ مو و مذهب وجود دارد. همه افرادی که سرشان مو دارد، پوست سرشان هم می‌تواند منبع تامین خون برای شپش باشد، كاندیدی مناسب برای انتقال شپش‌ها هستند. تمام سر یا موها عامل انتقال و سرایت شپش‌ها می‌باشد. بیشتر كودكان سنین 3 تا 12 سال مورد حمله شپش قرار می‌گیرند. جالب است بدانیم شپش‌های سر انسان نمی‌توانند در موهای حیوانات خانگی ادامه زندگی دهند.

شکل 2 ساختار شپش سر

هر شپش بالغ ماده می‌تواند روزانه حداكثر هشت تخم بگذارد. بعد از جفت‌گیری توانایی تخم‌گذاری به ۵۶ تخم در روز هم می‌رسد. اندازه تخم‌ها در حدود ۰/۸ در ۰/۳ میلی‌متر می‌باشد که بیشتر شبیه به دانه‌های شن هستند. تخم‌ها با کمک ترشح شپش‌های ماده به رشته‌های مو متصل می‌شوند و بدین گونه تخم‌ها به موها چسبیده می‌شوند.
شپش‌ها معمولا در حدود چند سانتی‌متری پوست سر تخم‌گذاری می‌کنند و بعد از گذشت 6 تا 8 روز تخم‌ها باز می‌شوند. شپش‌های متولد شده از تخم‌ها بعد از حدود سه هفته از زمان تخم‌گذاری خود قادر به تخم‌گذاری می‌باشند. شپش‌ها حدود ۴ تا ۶ هفته می‌توانند به زندگی خود ادامه دهند، سپس می‌میرند. هنگامی که زمان مرگ شپش‌ها فرا می‌رسد معمولا خودشان از موها می‌افتند.

اصلی‌ترین راه ابتلا به شپش موی سر چیست؟

1. تماس نزدیک سر با سر فرد مبتلا یا تماس مستقیم با لباس و رختخواب فرد مبتلا اصلی‌ترین راه ابتلا است.
2. استفاده از کلاه و روسری فرد مبتلا

شکل 3 علل ابتلا به شپش سر

• ابتلا به شپش سر در تمام جوامع دیده می‌شود. از دهـه1990 بـه بعـد در ایالات متحـده امریكا سـالانه 12-6 میلیـون مـورد ابـتلا دیـده شـده اسـت. همچنـین در كشورهای برزیل، كانادا، انگلیس، فرانسه، هندوسـتان و سـایر مناطق نیز شایع می‌باشد. به عبارتی دیگـر ابـتلا بـه شـپش سـر ارتبـاطی بـا وضعیت اقتصادی نداشته در تمام طبقات اجتماع ممكن است رخ دهد.
• این حشره به دنبال تماس‌های نزدیک بین فردی یا هنگامی كه افراد خانواده در فصول سرد برای تامین گرمـا لبـاس بیشتری می‌پوشند یا در مكان‌هایی كه به صورت دسته جمعی زندگی می‌كنند، از شخص بـه شـخص دیگر انتقـال مـی‌یابد. به عبارت دیگر ازدحام جمعیت باعث می‌شود كه شپش بتواند از سری به سـر دیگـر بـرود و از آن جـایی كـه تماس نزدیک در بچه‌ها امری شایع است، ابتلا به شپش سر بیشتر در این گروه سنی اتفاق می‌افتد، هـر چنـد هـر كس در هر شرایط آب و هوایی ممكن است مبتلا شود.
• طول مو، جنس، سن و رنگ مو تاثیری در انتقال شـپش نداشـته و شـامپو كـردن معمـولی باعـث از بـین رفـتن یـا پیشگیری از آن نمی‌شود. شست‌وشو با سركه هم تاثیری ندارد.
• تراشـیدن موهـا اگـر چـه مـوثر اسـت امـا راه حـل مناسبی به شمار نیامده و كاملا غیرضروری است.
• شپش سر به هر حال از سر فرد دیگری به شـما یـا خـانواده شـما منتقل شده و شكستن زنجیره انتقال تنها با درمان موثر و برررسی تمامی موارد تماس میسر می‌شود.
• بیماری در تمام مدتی که شپش زنده یا تخم آن در روی سر و البسه افراد آلوده وجود دارد قابل انتقال است.
• متوسط عمر شپش بالغ یک ماه است. تخم شپش نیز برای یک ماه بر روی البسه می‌ماند ۷ روز در خارج از بدن میزبان بدون تغذیه کردن زنده می‌ماند. لارو شپش تنها برای ۲۴ ساعت بدون تغذیه کردن زنده می‌ماند.
• در آلودگی‌های شدید شپش سر بر روی بدن دیده می‌شوند ولی هیچ‌گاه شپش تن بر روی سر دیده نمی‌شود.

راه‌های پیشگیری از شپش

1. هر فردی با رعایت بهداشت می‌تواند شخصا از درگیری با شپش پیشگیری کند.
2. باید به طور مرتب و منظم استحمام کرد و در روز به دفعات زیاد موهای سر را شانه کرد.
3. اگر آلودگی شدید باشد بهتر است لباس و ملحفه در آب جوش به مدت 30 دقیقه جوشانده شود و از اتو و خشک کن برای خشک کردن لباس‌ها استفاده شود.
4. از لوازم شخصی و لباس‌های افراد آلوده به هیچ عنوان نباید استفاده کرد. هیچ‌گاه با افراد مبتلا به شپش شانه، برس، گیره سر، کلاه، رختخواب، حوله یا لباستان را مشترک نشوید.
5. پس از هر تعطیلات باید دانش‌آموزان پس از بازگشت به محیط آموزشی معاینه شوند.
6. دانش‌آمـوزان در زنگ‌هـای ورزش باید لباس‌های خود را بـه صورت جداگانه و در کیف‌های دستی جداگانه نگهداری کنند.
7. اگر فرزندتان دچار شپش شده، مسئولین مدرسه را در جریان بگذارید تا سایر کودکان آلوده را پیدا کنند.
8. معاینه كلیه افراد خانواده در صورتی که یكی از اعضای آن‌ها مبتلا شده باشد.

شکل 4 پیشگیری از شپش سر

رشک

به تخم شپش كه بیضی شكل هست و دارای رنگ سفید می‌باشد و اندازه آن حدود ته سنجاق می‌باشد، رشک گفته می‌شود. منبع تغذیه شپش خون انسان می‌باشد. بزاق شپش دارای مواد ضدانعقادی می‌باشد که جلوی لخته شدن خون را می‌گیرد و باعث ایجاد خارش شدیدی می‌شود. شپش تن علاوه‌بر ایجاد ناراحتی‌هایی که به علت گزش شپش ایجاد می‌شود، می‌تواند انتقال‌دهنده بیماری تیفوس و تب ناشی از گزش شپش نیز ‌باشد.

چگونه به وجود شپش سر مشكوک می‌شویم؟

شپش پوست سر را می‌گزد و بزاق و ترشحاتش محرک بوده و باعث خـارش قابل توجه می‌شود. به دنبال خاراندن پوست، عوارض گوناگونی مانند زردزخم ایجاد می‌گردد. تقریبا همه افراد با اطلاع یافتن از وجود شپش سر در نزدیکان خود، ناگهان دچار خارش سر می‌‌شوند. بنابراین طبیعی است كه صرفا وجود خارش كافی نبوده و لازم است كه معاینه و بررسی دقیق‌تری انجام شود.
شپش سر اغلب با چسبیدن به قاعده مو خود را از چشمان شما مخفی می‌كند. ضمن آن كه از نور و گرما هم گریزان بوده، غالبا دور از تاج سر قرار می‌گیرد، لذا بیشتر مشاهده رشک‌های چسبیده به سر است كه شک به بیماری را بر می‌انگیزد.

شکل 5 تشخیص شپش سر

چگونه مطمئن شویم كه رشک را یافته‌ایم؟

بسیار مهم است كه رشک را از شوره سر و سایر حالات مشابه افتراق دهیم. بعضی اوقات پوسته‌های سفید ریز مثل شــوره در مو ممکن اســت بــا تخم شــپش اشــتباه شــوند، اما باید توجه داشت كه تخم‌های شـپش بـه سـختی كنـده مـی‌شوند چون به قسمت ساقه مو می‌چسبند، در حالی كه شوره سر در واقع پوست مرده است كه به راحتی از مو جـدا مـی‌شـود. گاهی اوقات بقایای اسپری‌های مو هم ممكـن اسـت بـا رشـک اشتباه شوند. والدین بایستی به دنبال رشک‌هایی كـه متصـل بـه موها می‌باشـند، بگردنـد. البتـه راه تشـخیص قطعـی با والدین نمی‌باشد بلكه در صورت مشكوک شـدن باید پزشک یا پرســنل بهداشــتی آن را تایید کنند، زیرا آن‌ها راحت‌تر می‌توانند اگزما، حساسـیت یا سایر بیماری‌های پوسـتی را از شپش تشخیص دهند. برای تشخیص رشک توجه به نكات زیر ضروری است:

• رشک‌ها همیشه تخم مرغی شـكل بـوده و بـه مـو در نزدیكی پوست سر چسبیده‌اند.
• رشک‌ها در گیج‌گاه‌ها، بالای گوش‌ها و پشـت گردن دیده می‌شوند.
• برای جدا کردن رشک‌ها از مو استفاده از ناخن‌ یا برس ضروری بوده و به راحتی جدا نمی‌شوند.
• برای پیدا کردن تخم شپشمی‌بایستی با حوصله تمام از یک گیج‌گاه به طرف مقابل منطقه به منطقه مو را گشت و بهتر است این كار زیر نور مناسب انجام شده و البته استفاده از یک ذره‌بین هم می‌تواند كمک‌كننده باشد.
• ضمنا این دقت را هم باید معطوف داشت كه نزدیكی زیاد سر به فرد مورد معاینه، می‌توانـد باعث منتقل شدن شپش به سر فرد معاینه‌كننده شود.

آن چه باید در مورد شپش بدانیم

برای مبارزه با شـپش بهتـر اسـت ابتـدا حقـایقی را در مـورد آن بدانیم:

• شپش سر حشره‌ای بدون بال است كـه در سـر انسـان زنـدگی كرده و از خون آن تغذیه می‌كند.
• دارای شش پا است كه طوری طراحی شده‌اند كه قـادر بـه چنـگ زدن به مو باشد، ولی توانایی پریدن ندارد. شكستن هر پا با شـانه زدن باعث مرگ شپش خواهد شد.
• اندازه آن حدود یک تا دو میلی‌متر است، به عبارتی دیگـر ریـز، اما قابل مشاهده است.
• شپش ماده بالغ طی عمر یک ماهه خود روزانه 4 تا 6 تخم می‌گذارد. این تخم‌ها به مو در نزدیكی پوسـت سر كه دما و رطوبت مناسب را دارا است می‌چسبند و پس از ۷ روز شپش‌ها از تخم سر بیرون می‌آورنـد و طـی ۳ بار پوسته‌ریزی به شپش بالغ تبدیل می‌شوند.

شکل 6 چرخه حیات شپش سر

درمان شپش

برای مقابله بـا شـپش مـی‌بایسـت از شـامپو‌‌‌ پرمترین استفاده كرد. در درمان شپش سر دو نكته مهم را باید همواره به خاطر داشت:

1. دو بــار درمــان بــه فاصــله ۷ تــا ۱۰ روز لازم است، چرا كه اگـر چـه بـا درمـان نخسـت شپش‌های سر از بـین مـی‌روند، اما از آن جایی كه امكان سر بـرون آوردن آن‌ها تا ۷ روز بعد از تخـم‌هـا وجـود دارد، لـذا بهتر است به فاصله ۷ تا ۱۰ روز درمان مجـدد انجام شود تا پیش از آن كه این شپش‌های جدید بالغ شده و توانایی حركت پیدا كنند، از بین بروند.
2. تمام موارد تماس احتمالی باید درمان شوند، در غیر این صورت همیشه احتمال ابتلای مجدد وجود خواهد داشت. این فراورده عارضه‌ای ندارد، اما مهم این است كه درست مطابق آن چه توصیه شده است استفاده شده و بیش از حد مصرف نشوند. علاوه‌براین می‌بایست تمام موها به خوبی با آن‌ها مرطوب شوند چرا كه شپش سر كشته نمـی‌شـود مگر آن كه در تماس مستقیم با دارو قرار گیرد. ضمنا مثل استفاده از هر فرآورده دارویی دیگر، لازم است كه در مـورد مصرف در زنان باردار، مادران شیرده و نوزادان با پزشک مشورت انجام شود.
3. برای جدا كردن رشک‌ها استفاده كردن از شانه‌های دندانه ریز لازم است.
4. شپش سر برخلاف شپش تنه، ناقل هیچ بیماری دیگری نیست و از این بابت نگرانی وجود ندارد.
5. به خاطر داشته باشید اگر پس از دو بار درمان مجددا به شپش سر مبتلا شدید، ایـن بـدان معنـی اسـت كـه فـرد مبتلای درمان نشده‌ای در نزدیكی شما وجود دارد. به هر حال با ابتلای مجدد، دو دوره درمان مجدد هم لازم است.
6. تشخیص نادرست شپش زیاد اتفاق می‌افتد. تنها یافتن رشک در لابلای موها (تخم‌های شپش که ممکن است زنده باشند یا نباشد) در معاینه برای نشان دادن آلودگی فعلی کافی نیست بلکه برای تشخیص نیاز به مشاهده شپش زنده است. علاوه‌براین ممکن است رشک را با شوره سر، بقایای اسپری مو یا ذرات خاک اشتباه گرفت.
7. رشک‌ها ممکن است حتی پس از درمان موفقیت‌آمیز ماه‌ها بر روی موها باقی بماند.
8. در صورت یافتن شپش زنده بر روی سر یکی از افراد خانواده، باید کل خانواده معاینه و اگر مبتلا به شپش زنده باشد باید درمان شود.
9. انتقال شپش از طریق وسایل قابل بحث است ولی شپش در لباس، حوله و ملافه یافت شده است. شستن این موارد در آبی که حداقل 50 درجه سانتی‌گراد باشد، ریشه کنی موثر شپش را فراهم می‌کند. استفاده از اسپری‌ها برای فرش و سایر اقدامات ضدعفونی شیمیایی محیطی لازم نیست و می‌تواند مضر باشد.

شکل 7 شامپو ضدشپش

درمان دارویی شپش سر

درمان دارویی آلودگی به شپش سر بر دو مکانیسم کلی متمرکز شده است: ۱- سمیت عصبی که منجر به فلج شپش ۲- خفگی از طریق پوشاندن شپش می‌شود.
در اکثر آزمایشات بالینی از موادی استفاده می‌شود که از طریق سمیت عصبی از طریق محصولات موضعی مانند شامپو لیندان 1٪، لوسیون پرمترین 1٪ (Nix)، پیرترین 0.3٪، شامپو یا موس 4٪ پیپرونیل بوتوکسید (Rid) و لوسیون 0.5٪ مالاتیون (Ovide) استفاده می‌شود. پرمترین به عنوان درمان خط اول شپش توصیه می‌شود.

• اصولا درمان‌های موجود شپش‌ها را از بین می‌برد اما رشک‌ها را به طور مطمئن تخریب نمی‌کند.
• معمولا تکرار درمان متناسب با زمان چرخه زندگی شپش برای ریشه کنی کامل مورد نیاز است. درمان اولیه و پس از 7 تا ۱۰ روز بعد، تکرار درمان باید برای ریشه کن کردن بیشتر شپش‌های غیرمقاوم کافی باشد.

روش استفاده کردن از شامپو یپرمترین

ابتـدا باید موهـا را بـا آب مـرطوب نمـود، سپس موها را با شامپـوی پرمترین کاملا آغشته کرد تا شامپو به سر و سـاقه مـوها بـرسد. پس از ده دقیـقه باید سر را با آب فــراوان شست تا شامپو کاملا از بین برود. بهتر است بعد از یک هفته دوباره تکرار گردد تا درمان کامل شود.
مقاومت در برابر پرمترین و پیرترین/پیپرونیل بوتوکسید می‌تواند در جوامع مختلف قابل توجه باشد. در این موارد استفاده از مالاتیون ضروری به نظر می‌رسد. به دلیل محدودیت استفاده از مالاتیون در ایالات متحده مقاومت نسبت به آن کم است ولی در انگلستان که مالاتیون اغلب استفاده می‌شود، مقاومت معمول است.
اگر چه هنوز در بیشتر ایالات متحده لیندان با نسخه پزشک در دسترس است اما سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) به دلیل نگرانی از مسمومیت عصبی، نسبت به استفاده از آن احتیاط کرده است. لیندان در کالیفرنیا یا انگلستان در دسترس نیست. لیندان ممکن است به عنوان یک درمان خط دوم در بزرگسالان استفاده شود، اما نباید در کودکان، افراد مسن یا بزرگسالان با وزن کم‌تر از 50 کیلوگرم استفاده شود. این دارو نباید استفاده شود مگر این که سایر درمان‌ها منع مصرف داشته باشند یا بی‌تاثیر باشند. در هیچ شرایطی نباید دوباره اعمال شود. در سال 2009 اولین درمان خفگی با نسخه، یک لوسیون 5٪ الکل بنزیل، توسط FDA تایید شد.

شکل 8 شامپو لیندان برای شپش سر

ایورمکتین ضدانگلی خوراکی است که در آزمایشات بالینی اثربخشی خود را نشان داده است اما برای درمان شپش مورد تایید FDA نیست. در یک آزمایش روی 812 بیمار بالاتر از دو سال ایورمکتین (400 میکروگرم در کیلوگرم) با لوسیون 0.5٪ مالاتیون در بیماران مبتلا به شپش که به مالاتیون یا محصولات پایه پیرتروئید مقاوم هستند، مقایسه شد. نتایج نشان داد که 95 درصد بیماران ایورمکتین در روز 15 بدون شپش بودند، در حالی که فقط 85 درصد بیمارانی که از مالاتیون استفاده می‌کردند، بدون شپش شدند. پیشنهاد می‌شود که در صورت اثبات مقاومت در برابر درمان‌های موضعی ممکن است ایورمکتین، یک درمان خط دوم مناسب باشد. هیچ تفاوتی در عوارض دارویی بین این گروه‌ها مشاهده نشده است.

درمان غیردارویی (شپش سر)

شانه زدن مرطوب شامل مرطوب کردن مو با نرم‌کننده موجود در بازار و شانه زدن مرتب مو از ریشه تا نوک با شانه مخصوص شپش است. شانه زدن مرطوب به تنهایی برای درمان شپش اثرات سوئی ندارد و از آن جایی که اغلب والدین ترجیح می‌دهند از درمان شیمیایی خودداری کنند، این روش جایگزین نسبتا خوبی است. با این حال بسته به طول و ضخامت مو می‌تواند زمان‌بر باشد. شانه زدن باید هر سه روز و به مدت دو هفته انجام شود. میزان درمان به میزان قابل توجهی متفاوت است (از ۴۷ تا ۷۵ درصد) اما این میزان ممکن است با افزایش مدت زمان شانه زدن به ۲۴ روز افزایش یابد.
شانه‌های آهنی با تیغه‌های ریز بسیار محکم‌تر و بهتر از شانه‌های پلاستیکی می‌باشند.
استفاده از هوای داغ برای از بین بردن شپش با خشک کردن آن، توسط محققان زیادی انجام شده است که نتایج متفاوتی داشته است. تحقیقات در مورد این گزینه درمانی با حداقل تهاجم ادامه دارد.
پاک‌کننده پوست ملایم Cetaphil به عنوان یک لوسیون ضدحشره‌کش مبتنی بر خفگی با میزان ریشه کنی اثبات شده 95 درصد مورد مطالعه قرار گرفته است، اگر چه در مورد طراحی و دقت مطالعه، سوال وجود دارد. پروتکل توصیه شده شامل استفاده از لوسیون بر روی پوست سر، سپس پوشاندن کامل سر به مدت دو دقیقه و سپس شانه زدن کامل پاک‌کننده، خشک کردن با سشوار دستی و حداقل هشت ساعت قبل از شامپو زدن با شامپوی معمولی باید صبر کرد.
به تجربه ثابت شده استفاده از نرم‌کننده‌های مو در استحمام روزانه و هم‌زمان شانه کردن موها بهترین روش خلاص شدن از شر این انگل می‌باشد.

شکل 9 درمان غیردارویی شپش سر

چشم انداز بیماری

اغلب اوقات، شپش‌ها با درمان مناسب کشته می‌شوند. با این حال اگر شما نتوانید منبع آلوده شدن خود را پیدا و برطرف نمایید، دوباره دچار شپش می‌شوید.

لطفا از عکس‌های قبل و بعد بیماران در گالری عکس دیدن فرمایید.

آدرس: اصفهان-خ چهارباغ بالا جنب مجتمع پارک ساختمان گلستان طبقه فوقانی بانک سپه مرکز لیزر هور (دکتر مریم ملکی)

• تلفن :03136662224

رزرو نوبت ویزیت آنلاین دریافت مشاوره رایگان
تعداد بازدید از این مطلب: 29454
لطفا از عکس‌های قبل و بعد بیماران در گالری تصاویر دیدن فرمایید.
آدرس: اصفهان-خ چهارباغ بالا جنب مجتمع پارک ساختمان گلستان طبقه فوقانی بانک سپه مرکز لیزر هور (دکتر مریم ملکی)

تلفن :03136662224